Πώς ξεκινάει μια θρησκεία;

"Πως ξεκινάει μια θρησκεία; Αν σας ρωτήσει κάποιος στο δρόμο: σε τι πιστεύετε, ή σε ποια θρησκεία ανήκετε, πολύ πιθανό να απαντήσετε ότι είστε Χριστιανός Ορθόδοξος. Έχετε αναρωτηθεί ποτέ όμως γιατί; Πως ξεκινάει μια οποιαδήποτε θρησκεία και γιατί ο άνθρωπος θέλει τόσο πολύ να πιστεύει σε κάτι που τον ξεπερνά;"

Προτερήματα.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή και ας δούμε το μεγάλο προτέρημα του να πιστεύεις σε κάτι ανώτερο.

Η «οργανωμένη» θρησκεία εμφανίστηκε αρχικά ως μέσο παροχής κοινωνικής και οικονομικής σταθερότητας σε μεγάλους πληθυσμούς για τη διατήρηση της ειρήνης μεταξύ ατόμων που δεν είχαν στενές επαφές. Φυλές και ομάδες αποτελούνται από μικρό αριθμό ατόμων που πιθανότατα έχουν ομοιογένεια. Τι γίνεται όμως αν δούμε αυτά τα γεγονότα πιο μακροσκοπικά; Αν λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι έθνη και χώρες αποτελούνται από εκατομμύρια ανθρώπους, σύμφωνα με τον Αμερικανό βιολόγο και συγγραφέα Jared Diamond, μια θρησκεία χρησιμεύει στο να υπάρχει ένας δεσμός μεταξύ ανεξάρτητων ατόμων. Διαφορετικά, θα ήμασταν επιρρεπείς στην εχθρότητα γιατί μία από τις κυριότερες αιτίες θανάτου ενός ατόμου είναι η δολοφονία. Το σκεπτικό αυτό δεν είναι λάθος αν φέρουμε στο μυαλό μας ότι κάτι μας «κρατάει» όταν ξεπερνάμε τα όρια, εκτός φυσικά από το νομικό πλαίσιο που διέπει την κοινωνία μας. Οπότε θα μπορούσαμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα, όχι αδίκως, ότι το να πιστεύεις κάπου έχει κάποια πολύ σημαντικά πλεονεκτήματα και μέσα από τις περισσότερες τουλάχιστον θρησκείες μαθαίνεις να αγαπάς τον πλησίον σου.

Πως όμως ξεκινά η θρησκεία;

Είναι πλέον γνωστό πως οι πιο δημοφιλείς θρησκείες σήμερα ξεκίνησαν με ένα χαρισματικό άνθρωπο που πήγε κόντρα σε μια πολεμοχαρή κοινωνία, ή έναν «προφήτη», που δίδαξε ότι η συμπεριφορά μας έναντι των άλλων επηρεάζει άμεσα τη ζωή μας και έμμεσα τη μεταθανάτια ύπαρξή μας. Αυτός ο άνθρωπος θα μπορούσε προφανώς να κάνει κάποια πράγματα τα οποία θα φαίνονταν στην πλειονότητα της κοινωνίας του αδύνατα και τα οποία θα παρουσιάζονταν ως θαύματα. Θα μπορούσε επίσης με τη διδασκαλία του να αποκτήσει υποστηρικτές, οι οποίοι θα ήθελαν να ακολουθήσουν το παράδειγμά του σε όλη τους τη ζωή.

Για να μπορέσουμε να απαντήσουμε λοιπόν στο ερώτημα του πως ξεκινά η θρησκεία, θα πρέπει να πάρουμε ως παράδειγμα μια θρησκεία, η οποία έχει ξεκινήσει σχετικά  πρόσφατα, δηλαδή τον προηγούμενο αιώνα και μπορούμε να την κατανοήσουμε ως το αποτέλεσμα της επαφής ενός πολύ προηγμένου πολιτισμού με κάποιους ιθαγενείς του νησιωτικού συμπλέγματος του Βανουάτου στην Ωκεανία κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Όταν πολεμώντας τους Ιάπωνες, οι συμμαχικές δυνάμεις αποβιβάστηκαν σε ένα από αυτά τα νησιά έπρεπε να γίνουν ορισμένες εργασίες για την τροφοδοσία των στρατευμάτων από θάλασσα και αέρα. Η αρχή έγινε αποψιλώνοντας δασικές εκτάσεις του νησιού φτιάχνοντας λιμένα και αεροδιαδρόμους που θα τους έδιναν τη δυνατότητα προσέγγισης πλοίων και αεροπλάνων με πολεμοφόδια. Όλες αυτές οι εργασίες υπέπεσαν στην αντίληψη των ιθαγενών του Βανουάτου οι οποίοι αθόρυβα παρακολουθούσαν τις δραστηριότητες αυτών των «περίεργων λευκών ανθρώπων».

Φανταστείτε, λοιπόν, ότι είστε στη θέση αυτών των τεχνολογικά - όχι τόσο - ανεπτυγμένων Αβοριγίνων και παρακολουθείτε «περίεργα πουλιά» και «θαλάσσια κήτη» να φέρνουν κουτιά με υλικά αγαθά, τροφή και όπλα, στους ανθρώπους. Μια σκέψη θα μπορούσε να ήταν πως αυτοί οι άνθρωποι ήταν «θεοί». Αυτό ακριβώς έκαναν και οι ιθαγενείς. Αλλά το πιο ενδιαφέρον είναι το γεγονός πως αντιγράφοντας αυτά που έβλεπαν, μετά τον πόλεμο και όταν έφυγαν πλέον τα στρατεύματα από το νησί, έφτιαξαν και οι ίδιοι ξύλινους αεροδιαδρόμους, ασυρμάτους, πύργους ελέγχου και τα χρησιμοποιούσαν ως λατρευτικούς τόπους. Ακόμη, έκαναν με ξύλινες κουτάλες το σήμα της προσγείωσης και της απογείωσης, αντέγραφαν τις παρελάσεις που είχαν ακριβώς μάθει από τους στρατιώτες και έκαναν έπαρση σημαίας, ελπίζοντας πως κάποια μέρα τα φορτία με τα αγαθά που έβλεπαν θα έρχονταν και πάλι μέσω των «σιδερένιων πουλιών».

Η θρησκεία που δημιουργήθηκε ονομάστηκε «θρησκεία του John Frum» ή του «Τom Navy», ανάλογα σε ποιο μέρος του Βανουάτου βρίσκεσαι. Υποτίθεται ότι οι αυτόχθονες κάτοικοι του Βανουάτου άκουγαν αρκετές φορές τη φράση «Γεια, είμαι ο John από την Αριζόνα, ή χάρηκα, είμαι ο Τζον από τη Νέα Υόρκη (Ι am John from New York/Arizona)». Οι ιθαγενείς περιμένουν τον «Τζον Φρομ» να έρθει λοιπόν και να τους φέρει όλα αυτά τα κουτιά με τα αγαθά. Έπειτα, τα επόμενα χρόνια, ξεπετάχτηκαν παρόμοιες θρησκείες που ονομάστηκαν «cargo cults (Αιρέσεις του Φορτίου)» οι οποίες περιλαμβάνουν όλους αυτούς τους τύπους θρησκειών που βασίζονται στα φορτία.

Το 2006 ένας ρεπόρτερ από τη Smithsonian Magazine ταξίδεψε στο Βανουάτου να μιλήσει με τους κατοίκους του νησιού και να μείνει για λίγο χρονικό διάστημα σε ένα χωριό. Ο αρχηγός του χωριού ανέφερε μεταξύ άλλων πως «ο Τζον Φρομ θα γυρίσει με δώρα και αγαθά. Τον περιμένουμε με ανυπομονησία να πιούμε, να χορέψουμε και να επαναφέρει τα παλιά μας έθιμα που η σύγχρονη κυβέρνηση μας έχει πάρει». Αν ακόμη ρωτήσετε κάποιον ντόπιο ιερέα για πόσο ακόμη θα περιμένετε τον Τζον Φρομ να έρθει θα σας απαντήσει πως «εσείς περιμένετε το Μεσσία να έρθει 2000 χρόνια, δε θα περιμένω εγώ τον Τζον Φρομ 70»; Αυτή η απάντηση έχει δοθεί πολλές φορές σε αυτό το εύλογο ερώτημα δυτικών δημοσιογράφων  σε ντόπιους στο νησί.

Το συγκεκριμένο παράδειγμα μας αποδεικνύει περίτρανα πως ο άνθρωπος ότι δε μπορεί να το εξηγήσει με το νου, το θεοποιεί, γιατί τέτοια είναι η φύση του. Ιστορικά υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα με λαούς της Λατινικής Αμερικής που όταν ήρθαν σε επαφή με τεχνολογικά ανεπτυγμένους Ευρωπαίους τους αντιμετώπισαν σαν θεούς. Η ιστορία της θρησκείας γίνεται έπειτα μύθος από τις επόμενες γενιές και με το πέρασμα των ετών ο μύθος γίνεται θρύλος παίρνοντας μια μορφή που πλέον, στη μοντέρνα εποχή που είναι βασισμένη στα επιστημονικά επιτεύγματα, θεωρείται σε πολλά σημεία αναληθής και «παρατραβηγμένη».

Το ερώτημα λοιπόν είναι το εξής. Μήπως μια θρησκεία που πλέον δε βασίζεται στα λεγόμενα, τα αποφθέγματα και τη διδασκαλία ενός ανθρώπου για το ευ ζην και την αγάπη μεταξύ των ανθρώπων, αλλά είναι τυφλά προσκολλημένη  στην πίστη σε μια ανώτερη δύναμη έχει δημιουργηθεί κάπως έτσι; Η παρατήρηση αυτών των ιθαγενών θα πρέπει να μας βάζει σε σκέψεις για την ιστορία μας και τα πιστεύω μας.

Αντώνης Καρατζής


* Οι φωτογραφίες που περιλαμβάνονται στο άρθρο δεν αποτελούν πνευματική μας ιδιοκτησία, πηγή: google.com