Η επιστημολογία του Μαξ Βέμπερ στηρίζεται στην αξιολογική ουδετερότητα και στον φορμαλισμό και βασίζεται σε ιδεότυπους και γενικεύσεις, ενώ σύμφωνα με τους ειδικούς ο «Μαρξ της αστικής τάξης» συγκαταλέγεται στους μεθοδολογικούς ατομιστές. Μέσα από την παραπάνω μεθοδολογία ο Βέμπερ στο βιβλίο Wirtschaft und Gesellschaft προβαίνει σε μια γενική μελέτη του ατομικού πράττειν, ενός πράττειν που μπορεί να αναλυθεί με βάση τέσσερις θεμελιώδεις ιδεοτύπους:
- η παραδοσιακή πράξη συναρτάται με τον εθισμό και τη συνήθεια.
- η θυμική πράξη που κατευθύνεται από το πλατωνικό θυμοειδές,όπως για παράδειγμα ένα χαστούκι που δίνεται παρορμητικά.
- η ορθολογική ως προς τα μέσα πράξη που είναι μια δράση εργαλειακού ορθολογισμού στραμμένη προς έναν ωφελιμιστικό στόχο και συνεπάγεται αντιστοιχία σκοπών και μέσων. Για παράδειγμα ο στρατηγός που καταστρώνει τα πλάνα του ή ο επιστήμονας που πειραματίζεται και αναζητά αποδείξεις
- η ορθολογική ως προς την αξία δράση που έχει ως κίνητρο δογματικές αξίες, με έντονο το στοιχείο της ανελαστικότητας. Παραδείγματος χάριν έτσι δρα ο στρατιώτης που φεύγει για τον πόλεμο, ο ζωσμένος με εκρηκτικά Ταλιμπάν και ο καπετάνιος που εγκαταλείπει τελευταίος το καράβι που βυθίζεται.
Ο Γερμανός επιστήμονας διακρίνει στην πραγματικότητα την κυριαρχία που εδράζεται σε ένα συνδυασμό συμφέροντος ή σε μια θεμελιωμένη κυριαρχία πάνω στην αρχή. Για αυτό προσθέτει σε κάθε τύπο δραστηριότητας έναν ιδιαίτερο τύπο κυριαρχίας δηλαδή την πιθανότητα να βρεθεί ένα πρόσωπο έτοιμο να υπακούσει σε μια διαταγή ορισμένου περιεχομένου.
Οι τρεις μορφές κυριαρχίας κατά Βέμπερ είναι οι εξής:
- η παραδοσιακή κυριαρχία που στηρίζει τη νομιμότητα της στην παράδοση, όπως η εξουσία του χωροδεσπότη στη φεουδαλική κοινωνία ή η εξουσία του πατέρα μέσα στην οικογένεια.
- η χαρισματική κυριαρχία πηγάζει από μία εξαίρετη προσωπικότητα προικισμένη με αίγλη. Ο χαρισματικός ηγέτης στηρίζει την εξουσία του στη δύναμη της πειθούς των μαζών, όπως ο Ιωσήφ Στάλιν, o Αδόλφος Χίτλερ και ο Φιντέλ Κάστρο. Η υπακοή σε τέτοιους ηγέτες συναρτάται με τους συγκινησιακούς παράγοντες που εκείνοι κατορθώνουν να διεγείρουν ώστε να διατηρήσουν τον έλεγχο. Η ιστορία είδε να παρελαύνουν πολλοί τέτοιοι αρχηγοί είτε ως αυτοκράτορες, είτε ως πνευματικοί ταγοί, είτε ως δικτάτορες.
- η κυριαρχία του νόμου στηρίζεται στην εξουσία ενός απρόσωπου και αφηρημένου δικαίου και έτσι προκύπτει ένα ρεπουμπλικανικό μοντέλο όπου ο νόμος είναι υπεράνω προσώπων και κατ' επέκταση παράγεται ένα είδος έλλογης νομικογραφειοκρατικής εξουσίας. Η γραφειοκρατική διοίκηση του κράτους είναι η δικαιότερη και αποτελεσματικότερη, αφού η εξουσία θεμελιώνεται στην αρμοδιότητα και όχι στο έθιμο ή στη δύναμη. Επίσης η γραφειοκρατική λειτουργία απαγορεύει τις πελατειακές σχέσεις, προάγει την εξειδίκευση και ρυθμίζει την σταδιοδρομία με αντικειμενικά κριτήρια.
- «Αναμφίβολα, όλη η ιστορική εμπειρία επιβεβαιώνει την αλήθεια ότι ο άνθρωπος δε θα 'χε πετύχει το εφικτό αν δεν είχε ξανά και ξανά προσπαθήσει να φτάσει το ανέφικτο» ("Es ist ja durchaus richtig, und alle geschichtliche Erfahrung bestätigt es, daß man das Mögliche nicht erreichte, wenn nicht immer wieder in der Welt nach dem Unmöglichen gegriffen worden wäre").
- «Πνευματικοί άνθρωποι δίχως κρίση, ηδονιστές χωρίς καρδιά: αυτά τα μηδενικά νομίζουν ότι είναι η πεμπτουσία της επιστήμης» ("Fachmenschen
ohne Geist, Genußmenschen ohne Herz: dies Nichts bildet sich ein, eine
nie vorher erreichte Stufe des Menschentums erstiegen zu haben").
Η ατομική - κοινωνική δράση:
Έργο:
Στα ελληνικά έχουν μεταφραστεί τα παρακάτω αυτόνομα έργα του Μαξ Βέμπερ:- Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού (τίτλος πρωτοτύπου: Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus)
- Οικονομία και Κοινωνία - Βασικές έννοιες κοινωνιολογίας (τίτλος πρωτοτύπου: Wirtschaft und Gesellschaft: Soziologische Grundbegriffe )
- Οικονομία και κοινωνία - Κοινωνιολογία του δικαίου
- Οικονομία και κοινωνία - Κοινωνιολογικές έννοιες (τίτλος πρωτοτύπου: 'Wirtschaft und Gesellschaft: Soziologie: Begriffe)
- Οικονομία και Κοινωνία - Κοινωνιολογία της θρησκείας: Θρησκευτικές κοινότητες (τίτλος πρωτοτύπου: Wirtschaft und Gesellschaft Religionssoziologie: Religiose Gemeinschaften)
- Οικονομία και Κοινωνία - Κοινωνιολογία της οικονομίας (τίτλος πρωτοτύπου: Wirtschaft und Gesellschaft: Soziologische Grundkategorien des Wirtschaftens)
- Οικονομία και κοινωνία - Κοινότητες (τίτλος πρωτοτύπου: Wirtschaft und Gesellschaft: Gemeinschaften)
- Οικονομία και κοινωνία - Η πόλη (τίτλος πρωτοτύπου: Wirtschaft und Gasellschaft: Die Stadt)
- Εθνοτικές σχέσεις και πολιτικές κοινότητες (τίτλος πρωτοτύπου: Wirtschaft und Gesellschaft: Ethnische Gemeinschaftsbeziehungen. Politische Gemeinschaften)
- Θεωρία της θρησκευτικής αρνησικοσμίας, ευρύτερα γνωστό ως Ενδιάμεση θεώρηση (τίτλος πρωτοτύπου: Theorie der Stufen und Richtungen religiöser Weltablehnung : Zwischenbetrachtung)
- Κοινωνιολογία του κράτους - Κοινωνιολογία της ορθολογικής οργάνωσης του κράτους και των σύγχρονων πολιτικών κομμάτων και κοινοβουλίων (τίτλος πρωτοτύπου: Staatssoziologie: Soziologie der rationalen Staatsanstalt und der modernen politischen Parteien und Parlamente)
- Η πολιτική ως επάγγελμα (τίτλος πρωτοτύπου: Politik als Beruf)
- Δοκίμια επί της θεωρίας των κοινωνικών επιστημών (τίτλος πρωτοτύπου: Gesammelte Aufsätze zur Wissenschaftslehre)
- Η μεθοδολογία των Κοινωνικών Επιστημών (τίτλος πρωτοτύπου: Methodik der Sozialwissenschaften)
- Οι σκοποί και τα μέσα Μετάφρ. Αντιγόνη Βρυώνη. Ευθύνη 182 (1987), 72-74.
Κωνσταντίνος Μπαλντίδης
Η Ευρωπαϊκή κρίση, ο πολυ-πολικός κόσμος, η αβέβαιη ηγεμονία
ΑπάντησηΔιαγραφήhttp://aftercrisisblog.blogspot.com/2013/04/blog-post_23.html
Επικαιρότητα του Μάξ Βέμπερ στον καιρό της κρίσης, συγκλίσεις και αποκλίσεις με τον Κάρολο Μάρξ.